STRATONIKEIA (ESKİHİSAR) ÖREN YERİ
Stratonikeia (Eskihisar) Ören Yeri: Muğla İli, Yatağan İlçesi, eski Eskihisar Köy’ündedir. Antik Kent Yatağan - Milas Karayolu üzerinde Yatağan’a 7 km uzaklıktadır. Buradaki ilk bilimsel kazılar 1 Ağustos 1977 tarihinde Prof. Dr. Yusuf BOYSAL başkanlığında bir ekip tarafından başlatılmış ve 1997 yılına kadar sürmüştür. Daha sonra 2003-2006 yılları arasında Prof. Dr. M. Çetin Şahin başkanlığında kazılar yapılmıştır. 2008 yılından itibaren Prof Dr. Bilal SÖĞÜT Başkanlığında bir ekiple kazı, araştırma ve restorasyon çalışmaları devam etmektedir.
Stratonıkeia ve yakın çevresindeki buluntular M.Ö. 2. bin sonlarına aittir. Kent içindeki erken yerleşimlere ait Leleg tipi duvarlar ise kentin güneyindeki Kadıkulesi Tepesi üzerinde ve kuzey yamacında görülmektedir. Antik yazarlardan Heredotos, Strabon Pausanias ve Bizanslı Stephanos un verdiği bilgilere göre burada Helenistik Dönem öncesine ait bir yerleşmenin olduğu ve bunun Khrysaoris ve İdrias olarak bilindiği anlaşılmaktadır. Aynı zamanda burası Karıalılar’ın toplandığı önemli bir merkezdi. M.Ö. 281 yılından sonraki kısa bir süre içinde Seleukos Kralı I. Antiokhos tarafından, önceden üvey anası, sonra eşi Stratonike adına bu kentin adı değiştirilmiştir.
Stratonıkeianında içinde bulunduğu bölge, Helenistik Dönem boyunca, Seleukos, Ptolemaios, Makedonyalılar, Rodos, ve Roma arasında el değiştirmiştir. Burası Helenistik Dönem boyunca önemli siyasi olaylara ev sahipliği yapmıştır. Augustus Döneminden itibaren, bölgede görülen barış sukunete bağlı olarak sürekli bir yapılaşma dikkati çeker. Hatta Roma Döneminde yapıların inşasında Roma İmparatorlarından maddi destekler alınmıştır. Bizans Döneminde Stratonıkeia Piskoposluğu bölgedeki diğer kentler gibi Aphrodisias’a bağlıdır. Kentte Beylikler Döneminden itibaren Türk Dönemi Yerleşimleri görülmektedir. Bu dönem ile ilgili bilinen en erken anıtsal yapılar M.S. 14-15. yy’a tarihlenmektedir. Antik Kent Üzerindeki Eskihisar Köyü 1957 yılında deprem nedeniyle Stratonıkaia’nın kuzeyindeki ayrı bir alana taşınmıştır. Daha sonra burada kömür çıkarılmaya başlanınca yeni köy şimdi bulunduğu 3. yerine taşınmıştır. Tüm bunlara rağmen eski köy ilk kurulduğu yerde hep devam etmiştir. Köy halkının tamamına yakını taşınmış olmakla birlikte halen daha antik kent üzerindeki Eskihisar Köyünde yaşayan aileler vardır.
Kentin akropolü, tapınağı, tiyatrosu, giriş kapısı, nyphaion , bouleterion , gymnasion yapıları bulunmaktadır. Giriş kapısından başlayan kutsal yol nekropolden geçmekte ve Laginadaki Hekate Kutsal Alanına ulaşmaktadır. Söz konusu nekropol sahası günümüzde kömür ocakları havzası altında kalarak yok olmuştur.
Stratonıkeia Antik Kenti Gayrımenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 09.04.1982 tarih ve A-3438 sayılı kararı eki 1/25.000 ölçekli harita üzerinde I. Derece Arkeolojik Sit alanı olarak tescil edilerek Muğla Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 01.10.2005 tarih ve 1243 sayılı ve 16.04.2010 tarih ve 5958 sayılı kararlarıyla 1. ve 3. derece arkeolojik Sit alanı olarak 1/25.000 ölçekli haritalarda sınırları tekrar belirlenmiştir.
Düzenlenmiş bir ören yeri olup içinde önceki yıllarda Eski kazı evi olarak kullanılmış kazı evi ve Müze Deposu bulunmaktadır. Üçretsiz olarak ziyarete açıktır. 2 DÖSİM personeli ile 2 Özel Güvenlik personeli tarafından her türlü hizmet verilmeye çalışılmaktadır. Toplu ulaşım, elektrik, telefon, şebeke suyu, bakkal, tuvalet, gişe ve kapalı alan bulunmaktadır.
