Bakırcılık

Bakır madeninin çeşitli tekniklerle şekillendirilerek biçimlendirilmesidir. Bakır işlemeciliği yörede “pallecilik” olarak adlandırılmaktadır.

Dünyada metalurji çalışmalarının başladığı ilk topraklardan olan Anadolu, çok zengin maden cevheri yataklarına da sahiptir. Yapılan araştırmalar, Türkiye'de yalnızca 500'e yakın zengin bakır cevheri yatağının bulunduğunu, Anadolu'daki bakır cevheri yataklarının birçoğunun da Eskiçağ'dan beri işletilmekte olduğu yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır.
Muğla’nın bakırcılık merkezi Kavaklıdere İlçesidir. Kavaklıdere dağlar arasında ve merkezden uzak bir ilçedir. Kavaklıdere’de bakırcılığın nasıl başladığı ve geliştiği bilinmese de yörede 4 kuşaktır bakırcılık yapıldığı ve aile geleneği olarak sürdürüldüğü tespit edilmiştir.

Önceleri tüm ilçe halkı gerek üretim gerekse pazarlama aşamasında bakırcılıkla geçim sağlarken günümüzde çok az aile bakırcılık mesleğini devam ettirmektedir. Uzun yıllar gerek  Muğla’nın gerekse civar illerin bakır ihtiyacı Kavaklıdere bakırcıları tarafından sağlanmaktaymış. Günlük kullanıma göre ihtiyaç duyulan her türlü mutfak eşyası dığan(tencere), çömlek, ibrik, kazan, sini(tepsi),bardak ve taşıma kapları bakırdan yapılmakta iken şimdilerde daha çok tarihi bakır objelerin benzerleri, dekorasyon amaçlı bakır objeler, tablolar ve bakır isimlikler üretilmektedir.

Kavaklıdere bakır ustaları sanatlarını usta-çırak ilişkisi içerisinde öğrenmişlerdir. Ahilik kültürünün özelliğinden çıraklık-kalfalık-ustalık yani “peştamal takınma"merasimlerle yapılmaktadır. Ahi kültüründe yer alan  ustadan icazet alma ve şet kuşatma geleneği yörede yaşatılmıştır. Usta izin verdikten sonra usta unvanı alan kalfaya düzenlenen bir tören ve okunan mevlitle kuşağı ustası tarafından takılmıştır. Kuşak takıldıktan sonra genç usta arzu ederse kendi dükkânını açabilecektir. Kuşağı takan kalfa ustasına bir hediye almaktadır. Şimdilerde pek fazla çırak bulunmamasına karşın ustadan izin alma geleneği sürmektedir.

Bakır Yapımında Kullanılan Teknikler:

a- Dövme: Bakırın şekillendirilmesi dövme tekniğiyle yapılmaktadır. Yapılacak malzemenin Örsün (yatırmanın) üzerinde çekiçle dövülmesi işlemidir. Yapılan malzeme örs üzerinde sürekli çevrilerek dövülür ki malzeme kalınlığında eşitlik sağlar.

b-Kazıma: Çivi şeklindeki demir çubuklarla bakır malzemenin üstü kazınarak şekillendirilir. Kazıma yapılan bakırlar “oyma desenli” olarak adlandırılır. Kimi zaman oyma yapılmış bakırın üstüne kömür tozundan karışım sürülerek kazınmış yerler doldurulur. Siyah bir görüntü sağlayarak farklı bir desen oluşturulur. Bu teknikle süslenen bakırlara “savatlı bakır” denir.

c-Zımbayla Dövme: Yapımı bitmiş bakırlar kimi zaman süslenir. Kalem ucu gibi şekilli çelik çubuklara çekiçle vurulmasıyla yapılan bir tekniktir. Kabartma desenler elde edilmek üzere kullanılır.

Bakır eşyanın üzerine çeşitli motifler işlenir. Baklavalı zikzaklı bilinen motiflerin dışında her ustanın kendi zevkine,  maharetine göre yaptığı nakışlarda vardır. Bazen malzemeye yapılacak desenin şablonu çizildikten sonra bakır kaplama geçirilir.

Kavaklıdere bakırcığının en önemli kültürel unsurlarından birisi de kendilerine has bir dil oluşturmalarıdır. Palleci dili (kalaycı dili) olarak bilinen bu dil geçmişte tüm bakırcılık yapan ailelerin kullandığı şimdilerde ancak birkaç ustanın hatırladığı sözlü iletişim unsuru olarak devam etmektedir.
Palleci dilinin daha çok özel konuşmak istedikleri ortamda   ve müşteri geldiğinde usta ile çıraklar arasında kullanıldığı belirtilmiştir. Ancak yöre ustaları bu dili seyyar olarak bakır satmaya giden “gayef”lerin daha yaygın kullandığını belirtmişlerdir.

Palle dili sözcüklerden oluşan harf dizisi bulunmayan bir     dil olarak tanımlanmaktadır. Sözcük yapısına bakıldığında Türkçenin karakter yapısına yakın olduğu görülmektedir.Türkçe hemen her sözcüğün bir karşılığı bulunmaktadır.Kalıp olarak öğrenilen bu kelimeler yüzlerce yıldır sözlü olarak kullanılagelmiştir.

Kalay yapımı:

Bakırcılıkla beraber icra edilen halk sanatlarımızdandır bakırcılık.Bakırcılığın olmazsa olmazı kalaycılıktır. Yöredebakırcılık kadar yaygın bir diğer meslek grubu da kalaycılıktır. Kalaylanacak malzeme tuz ruhu yada sabun sodasıyla temizlenir. Ateş yakılır. Bakır tava geldiğinde nişadır pamukla bakıra sürülür. Kalay bakırın parlatılması kullanılabilir hale gelmesi için önemlidir.

        (Kavaklıdere KÖROĞLU Bakır Ustaları)                                           (Leblebi Tavası Yapımı)
                (Fotoğraf: S.A  KAHVECİ)                                                      (Fotoğraf: S.A  KAHVECİ)